W aktualnym stanie prawnym jednoosobowa działalność gospodarcza jest trwale związana z osobą przedsiębiorcy. Definicja przedsiębiorstwa zawarta jest w kodeksie cywilnym, który stanowi, że przedsiębiorstwo jest zorganizowanym zespołem składników niematerialnych i materialnych przeznaczonym do prowadzenia działalności gospodarczej. Nie jest ono prawnie wyodrębnione z prywatnego majątku przedsiębiorcy.

W konsekwencji, w wypadku śmierci przedsiębiorcy ciągłość prowadzonego przez niego przedsiębiorstwa staje pod dużym znakiem zapytania.

Zgodnie z przepisami, prawa i obowiązki zmarłego, z chwilą jego śmierci przechodzą na spadkobierców. Oznacza to, że teoretycznie ciągłość stosunków cywilno – prawnych zostaje zachowana, jednak w praktyce sytuacja nie przedstawia się tak prosto. Nabycie spadku wymaga bowiem przeprowadzenia stwierdzenia nabycia spadku i działu spadku, co w praktyce jest procesem długotrwałym. Jeżeli między spadkobiercami jest spór takie postępowania mogą się ciągnąć nawet kilka lat. Szanse na szybkie wznowienie działalności w przypadku braku porozumienia wśród spadkobierców w tej kwestii są bardzo nikłe.

Dodatkowo, spadkobierca nie ma możliwości posługiwania się firmą (nazwą) jednoosobowego przedsiębiorcy po jego śmierci, a także nie może posługiwać się jego dotychczasowym NIP i REGON. Po śmierci przedsiębiorcy, jego następcy prawni stają przed problemem wygaśnięcia umów o pracę, pełnomocnictw. Niektóre umowy cywilnoprawne (jak przykładowo umowy zlecenia, o ile inaczej w nich nie zastrzeżono) oraz decyzje administracyjne (np. koncesje, licencje, zezwolenia), niezbędne do prowadzenia danego rodzaju działalności gospodarczej, wygasają.

W praktyce, po śmierci przedsiębiorcy pojawiają się problemy z dostępem do rachunków bankowych, co wiąże się przede wszystkim z brakiem możliwości dokonywania wypłat dla pracownikowi spłat innych zobowiązań. Bardzo często prowadzi to do paraliżu w funkcjonowaniu przedsiębiorstwa.

To wszystko powoduje, iż często możemy postawić znak równości między śmiercią przedsiębiorcy, a końcem istnienia prowadzonej przez niego działalności. Dodatkowo, w sytuacji gdy nie ma zgody między spadkobiercami, procedury dotyczące nabycia i działu spadku przedłużają się znacząco, tym samym udaremniając wszelką szansę na reaktywowanie przedsiębiorstwa.

W obowiązującym stanie prawnym rozwiązaniem w takiej sytuacji może być zastosowanie, jeszcze za życia spadkodawcy, instytucji zapisu windykacyjnego, do którego istoty należy nabycie w chwili otwarcia spadku własności danego składnika masy spadkowej przez zapisobiorcę. Jednak także skuteczna realizacja zapisu windykacyjnego może wymagać w praktyce postępowania sądowego.

Drugą opcją dla polskiego przedsiębiorcy jest założenie kapitałowej spółki prawa handlowego, której działalność nie ulega nagłym zmianom w przypadku śmierci osób nią zarządzających.

Joanna Chrostowska, radca prawny

Kancelaria Radcy Prawnego

Skierniewice, ul. Jagiellońska 29 lok. 410

kancelaria.chrostowska@gmail.com, joanna.chrostowska.oirpwarszawa.pl 

tel. 573 180 209